Lamentatie over bedrog in de vriendschap
‘How angry am I? You don’t want to know. Nobody wants to know about that.’ De openingszin van ‘The woman upstairs’ van Claire Messud onthult helemaal waarover het boek gaat, van de eerste bladzijde tot de climax klinken boosheid en frustratie als basso continuo of overdonderende paukenslag. Mijn probleem daarmee, ik hou er niet zo van, ze helpen niemand verder.
Claire Messud heeft het in ‘The woman upstairs’ over de ‘onzichtbare vrouw’ Nora. Nora heeft het gevoel dat ze als ongehuwde, kinderloze vrouw van begin veertig nauwelijks meetelt. Ze woont aan het eind van de gang op de derde etage en hooguit wordt ze door een passant toegeknikt. Niemand verwacht van haar een interessant verhaal.
Terwijl Nora een bijzonder verdienstelijke leerkracht is in de derde graad van het lager onderwijs en ze liefdevol voor haar bejaarde vader zorgt. Zelf vindt ze het niet voldoende dus waarom zou het iemand anders boeien?
Duldt kunst compromissen?
Nora wilde beeldend kunstenaar worden. ‘I loved the pointlessness of the enterprise’, schrijft Messud. Maar Nora’s ouders doordrongen haar van het idee dat ze voor zichzelf moest kunnen zorgen. En dan vooral haar moeder die uit de hand van haar echtgenoot moest eten en nog op haar honger bleef ook. Dus werd Nora lerares.
Messud modelleert Nora’s moeder naar haar eigen moeder. ‘My mother was a beloved embarrasment’, zo denkt Nora terug aan de moeder die ze als kind kende. De jonge moeder was ontgoocheld over haar gedwarsboomde ambities en af en toe compenseerde ze dit door experimenteel te koken of excentrieke jurkjes voor haar dochter te naaien, hobby’s die ze even snel liet varen en al helemaal toen ze een spierziekte kreeg waaraan ze relatief jong overleed.
Eerst laconiek en verderop in het boek steeds cynischer, beschrijft Messud hoe Nora werd wie ze in het verhaal is.
Ze zag niet enkel af van haar artistieke ambities vanwege de raad van haar ouders. Zelf had ze een aversie van het opgeklopte kunstwereldje met zijn inauthentieke kantjes en zag ze zichzelf er niet in functioneren. Messud typeert dit milieu zo meesterlijk dat het doet vermoeden hoe ze er zelf tegenaan kijkt.
Een ander probleem waarmee de schrijfster ongetwijfeld zelf ook worstelt, is dat Nora haar kunst niet altijd op de eerste plaats kan laten komen, voor alle claims die anderen op haar leggen.
Zelfbedrog
En dan is er de vriendschap tussen vrouwen. Iedere vrouw weet dat die niet altijd simpel verloopt. In ‘The woman upstairs’ gaat het zonder meer om een destructieve vriendschap. Nora zal zich totaal verliezen in de vriendschap met Sirena en dat kondigt zich al heel snel in het verhaal aan. Alleen Nora weet het niet.
Nora ervaart hoe de vriendschap zich als een soort autonome persoon ontwikkelt die haar leven dirigeert. Alsof ze niet langer voor zichzelf kan instaan en daarom ook flink uit de bol gaat.
Ze gedraagt zich als een verliefde puber. Ook vat ze een warm gevoel op voor de echtgenoot van haar vriendin. Hun zoontje Reza stal haar hart op de dag dat hij bij Nora in de klas kwam.
Ze houdt van haar drie tegenspelers. Veel meer dan omgekeerd. Als lezer hou je zoveel zelfbedrog niet meer voor mogelijk en Nora’s eindeloze smachten, inpassen en inleven vormt al snel een vervelende lamentatie, een benauwende haarklieverij. Wanneer de familie tenslotte vertrekt blijft Nora alleen achter zonder dat ze hen kan vergeten. Als ze hen achterna reist, wordt in de vorm van een vunzig ‘kunstwerk’ duidelijk wat Nora werkelijk voor hen betekende.
Innerlijke tour d’horizon
Het is een beetje bizar dat Claire Messud die in haar jeugd achtereenvolgens in drie landen woonde zo kneuterig in een kringetje kan blijven draaien.
In een interview vertelt ze dat onder meer Flauberts ‘Madame Bovary’ tot haar favoriete literatuur behoort. Dat verbaast dan weer niet. Ook Emma Bovary is een extreem personage. Maar dan wel in de negentiende eeuw en ze had niet veel meer gezien dan Rouen en omstreken.
Madame Bovary is en blijft een tijdloos meesterwerk, daar niet van. Maar de innerlijke tour d’horizon van vrouwen ziet er nu toch een klein beetje anders uit. En het is niet onsympathiek als er ook een venstertje op de wereld is.
Lezen is cruciaal voor haar, vertelt Messud, ‘zonder lezen en schrijven zou ik niet weten wie ik was. Ik vraag me af hoe mensen die niet lezen de dingen zien en begrijpen, welke zin ze eraan geven.’
Dat is een vraag die ik met haar deel. Maar waarom schrijft ze dan een boek waar je als lezer amper wijzer van wordt.
[whohit]Woman Upstairs[/whohit]