Als het boek ‘Olga’ van Bernhard Schlink uit is, heb je een heel leven achter de rug. Enkele geluksmomenten laten het oplichten, het grootste deel ervan is wachten, hopen en net niet wanhopen omdat het teveel pijn doet. En doorgaan, almaar doorzetten in de cadans van onvermijdelijkheid.
Met ‘Olga’ schept Bernhard Schlink een sterke vrouw. Een eigenzinnige vrouw die niettemin haar leven lang letterlijk haar gedachten op een enkele man heeft gezet.
Foto Bernhard Schlink: Alberto Venzago / © Diogenes Verlag
De Duitse auteur en emeritus hoogleraar Rechten aan de Humboldt Universiteit in Berlijn vertelt in een interview met het Duitsland Instituut wat hem inspireerde. Ooit las hij een artikel over de zoon van een grootgrondbezitter in de tijd van het Keizerrijk. Die jongeman droomde steeds over verre landen en einders. Hij reisde effectief naar Namibië en droomde over het arctische gebied als Duitse verovering. Almaar verder, almaar grootser.
Dat is precies het thema van de roman ‘Olga’. Schlink verzon Olga als vrouw naast deze dromer-avonturier die hij de naam Herbert gaf.
Het boek begint rond 1900. Olga is een kind van arme ouders, haar vader is sjouwer en haar moeder een wasvrouw. Ze beseft als kind al snel dat ze in een armelijke buurt moet opgroeien. Gelukkig houdt een buurvrouw zich vaak met Olga bezig, ze gaat met het kind wandelen en leert haar lezen zodat ze alle boeken die ze vindt verslindt. Olga’s ouders sterven een paar dagen na elkaar aan vlektyfus.
Dan neemt Olga’s grootmoeder het kind bij zich maar zonder haar lief te hebben. Olga was vernoemd naar haar Slavische moeder waarmee de grootmoeder het niet hoog ophad. In het kind haat ze de moeder.
Post restante
Voor Olga begint een leven van op zichzelf zijn en voor zichzelf opkomen.
Ze moet verhuizen van Breslau in Silezië naar Pommeren, een ruraal gebied waar de kinderen vaak op het land moeten werken en ruw met elkaar omgaan.
Tijdens de catechisatie leert Olga de kinderen Herbert en Victoria kennen. Die wonen op een groot landgoed, spelen viool en piano en krijgen bijna alles waar ze om vragen. Olga is door het tweetal gefascineerd en haar belangstelling vleit de rijke kinderen. Als ze ouder worden raken Olga en Herbert verliefd op elkaar maar in zijn blik ziet ze steeds verre horizonten.
Herberts zin voor avontuur en hang naar oneindigheid voeren hem steeds verder. Tot hij op expeditie naar de Noordpool vertrekt om de Noordoost-passage te onderzoeken. Daar gaat hij tijdens de poolwinter op in de oneindigheid van sneeuw en extreme koude en keert nooit meer naar het leven terug. Olga laat hem echter niet los en blijft schrijven ‘om hem in leven te houden’: Tromso post restante.
Toch bouwt ze haar leven onafhankelijk van Herbert uit. Ze wordt lerares en geeft in dorpsschooltjes les tot ze onder het nazi regime voor haar diensten wordt bedankt. Daarna komt ze als naaister aan de kost want Olga is voor geen gat te vangen en trekt zich steeds uit de slag. Inmiddels verhuisde ze weer naar Breslau in Silezië.
Grootheidswaanzin
Olga moet zich steeds met kleine dingen bezig houden om in het grote leven haar plan te trekken.
‘Grootse dromen en ideeën’ zeggen haar weinig. Bovendien geraakte ze er haar geliefde aan kwijt. Herbert reisde immers naar het noorden omdat naar zijn zeggen ‘de toekomst van Duitsland op de Noordpool ligt.’
Met hem discussieerde ze al over Duitslands grootheidswaanzin. Het begon allemaal bij Bismarck die Duitsland een maakte en alles in een groots perspectief plaatste.
Ook met Eik, een kind dat Olga ziet opgroeien en met wie ze veel uitwisselt, raakt ze het niet eens. Als hij zich tot de NSDAP bekeert wijst Olga hem totaal af. Zij heeft de nazi’s altijd afgezworen. Ferdinand is haar laatste belangrijke gesprekspartner. De man was nog een kind toen hij Olga leerde kennen. Ze kwam na de tweede wereldoorlog als naaister en hulp bij het gezin aan huis. Hij heeft een innige band met Olga die moederlijk voor hem zorgde tijdens zijn ziekelijke jeugd. Later, als de naoorlogse armoede en de tijd van naaien en verstellen voorbij is, blijven beiden bevriend. De jonge man wandelt met de oudere vrouw, ze bezoeken musea en concerten.
Haar autonomie maakt van Olga een progressieve vrouw. Op maatschappelijk vlak houdt ze evenmin aan oude waarden vast. De studentenopstand van de jaren zestig en het non-conformisme van Ferdinand krijgen oorspronkelijk haar sympathie. Maar later vindt ze dat het verzet zijn doel voorbij schiet. ‘In plaats van jullie problemen aan te pakken proberen jullie de wereld te redden. Maar ook voor jullie wordt het allemaal te groot, zie je dat niet?’ vraagt ze aan Ferdinand. En neen, hij ziet het zo niet, hij vindt Olga een beetje burgerlijk.
Caleidoscoop
Schlinks verhaal is als een caleidoscoop. Drie versies weerspiegelen het met een verschillende kleur, een andere glans, telkens door iemand anders verteld.
In het eerste deel geeft Schlink een af en toe sec tot staccato exposé van personages, hun karakteristieken en gebeurtenissen. De lezer heeft dat alles nodig om te begrijpen hoe Olga zich handhaaft.
Gaandeweg wordt de toon lyrischer en gaat het boek ademen. Dat is zeker het geval in het tweede deel waarin Ferdinand de verteller is. In literair opzicht is dit deel het sterkste. Vreemd genoeg lijkt dat ook de bedoeling van de auteur te zijn.
De brieven die Olga dertig jaar lang aan Herbert schrijft vormen samen het derde deel. De puzzel past dan helemaal in elkaar omdat Olga in haar brieven alle stukjes levert en ons zelf naar de compleet verrassende ontknoping leidt.
Stilistisch is ‘Olga’ verwant aan Schlinks eerste boek uit 2003. ‘De voorlezer’ werd verfilmd door Stephen Daldry met Kate Winslet en Ralph Fiennes in de hoofdrollen en kreeg een Oscar.
‘Olga’ van Bernhard Schlink werd uitgegeven door Cossee. De roman telt 302 pagina’s. ISBN 978-90-5936-801-9
[whohit]Olga[/whohit]