‘Erebus, het verhaal van een schip’ is natuurlijk ook het verhaal van 24 officieren en 110 manschappen die halfweg de 19 de eeuw een manmoedige reis aanvatten, eerst naar de magnetische zuidpool en later naar de noordpool om er de noordwest doorvaart verder te exploreren. Van die laatste reis keerden ze niet terug. Hoe beleefden ze de noordpoolwinter en wat gebeurde er voor ze in dat barre landschap aan hun einde kwamen?
Met Michael Palin als auteur, bekend van Monty Python en van reisprogramma’s voor de Britse tv, belooft dit boek een meeslepend en episch reisverslag te worden.
Maar een beetje in tegenstelling tot de documentaires waarin Palin zijn onderwerpen speels en treffend in beeld weet te brengen, blijft hij in de beschrijving van zijn zoektocht naar de dramatische expeditie van de Erebus, eerder op de vlakte. ,,Ik was bang en benieuwd wat de historici van mijn boek zouden vinden”, aldus Palin tijdens de presentatie op de Antwerpse boekenbeurs. Deze vrees maakt dat hij nauwgezet en af en toe een beetje saai academisch dit reisverslag onder woorden brengt.
Maar dat doet geen afbreuk aan de spankracht van het boek, daarvoor spreken de feiten en anekdotes die Palin uitspitte, te zeer tot de verbeelding.
De Erebus, evenals het zusterschip de Terror, werden gebouwd in 1823 en te water gelaten in Pembroke, Wales op een kleine scheepswerf van de Britse overheid. Het waren oorspronkelijk ‘bombardeerschepen’ die extra stevig gebouwd werden om de terugslag van de boordkanonnen op te vangen. Geen van beide zeilschepen raakte ooit bij een zeeslag betrokken. Na de oorlog met Napoleon zocht de Royal Navy een zinnige tijdsbesteding voor zijn bemanningen. De exploratie van de Noord- en Zuidpool en het in kaart brengen van onbekende kusten leken geschikte bezigheden om de grootsheid van het Empire kracht bij te zetten. De Erebus en de Terror kregen een versterkte boeg en werden ingericht voor expedities naar de Poolgebieden.
Verkenning Antartica
Na een succesvolle verkenning van onbekende gebieden in Antartica, onder leiding van James Clark Ross, werd in opdracht van de Britse Admiraliteit een tocht gepland naar het Noorden, op zoek naar de zogenaamde ‘Northwest Passage, de zeeweg tussen de Atlantische en de Stille Oceaan. Ross bedankte voor de eer en onder leiding van Kapitein sir John Franklin zeilden de Erebus en de Terror in 1845 uit voor wat een historische expeditie moest worden. Het werd hun laatste reis. Erebus, de Griekse god van de duisternis en de chaos, deed zijn naam alle eer aan. Alle 128 opvarenden van de Erebus en de Terror kwamen om, de meesten doodgevroren of door loodvergiftiging. Een aantal van hen probeerde om de schepen te verlaten en over het ijs Canada te bereiken. Her en der werden lichamen en bezittingen teruggevonden. Eskimo’s berichtten over “blanken die stierven van honger”.
Een poolwinter is op zichzelf al onbarmhartig genoeg, zeker omdat het drie maanden volkomen donker is. In april 1848 hadden Franklin en zijn mannen zes maanden in die duisternis doorstaan.
Pas in 2014, zowat 170 jaar later, werd de Erebus teruggevonden op de bodem van Canadese wateren. Die vondst vormde de aanleiding voor Michael Palin om de geschiedenis van het schip in kaart te brengen. Om het verhaal te vertellen, reisde hij van Tasmanië en de Falklandeilanden tot de Canadese Arctische Eilanden, op zoek naar lokale informatie en om te ervaren hoe het was om op hetzelfde terrein en onder dezelfde omstandigheden te leven als de bemanning deed. Dat laatste moet je met een stevige korrel zout nemen, Palin verbleef in lokale hotels en niet in een volgestouwd vooronder van een houten zeilkotter.
Naast de officiële verslagen van Kapitein sir John Franklin en zijn officieren, die behoorlijk formeel waren, deed Palin een beroep op anekdotes en verhalen die hij op het spoor kwam dankzij hulp van kenners en familieleden die nog documenten over de reis hadden.
Dat leverde bij wijlen prikkelende details op. Tijdens de winter op de Falklands beschuldigde een scheepsjongen een gaucho op het eiland ervan dat die een ‘onnatuurlijke daad’ tegen hem had begaan. De beschuldiging bleek vals en de leerling-matroos werd gestraft met drie dozijn zweepslagen.Er bestond een felle, afwijzende houding tegenover openlijk vertoon van homoseksualiteit, die vast wel onderdeel van het leven aan boord is geweest, al bleef het dan strikt privé. Zolang je het er niet over had, werd het blijkbaar getolereerd.
Uit de slaaphut van de kapitein van de Erebus werd een medicijnfles gehaald. Daarin had een drankje gezeten op basis van een concentraat van Jamaïcaanse gember en dat een middel was tegen ‘reumatiek, indigestie, winderigheid, nerveuze hoofdpijnen en duizeligheid, hypochondrie, somberheid, angsten, trillingen, spasmen, krampen en verlammingsverschijnselen’.
Pas in de winter van 1847-48 kwamen de eerste reddingsoperaties op gang. De Erebus had voor drie jaar proviand aan boord. James Clark Ross nam onder druk van Lady Franklin deel aan de zoektocht. Pas in 1850 werden de eerste sporen van de expeditie terug gevonden op Cape Riley, halfvergane kledingstukken, blikken geconserveerd vlees..Net toen de Admiraliteit besliste, na de zoveelste poging, om de zoektochten te staken, trok John Rae, een ervaren poolreiziger, langs de kust in het Noordpoolgebied, om de rest van dit afgelegen gebied in kaart te brengen. Hij vernam van een inuit dat vier winters geleden een laatste groep overlevenden gezien was. Geleidelijk aan kon Rae met de hulp van de inuit het verhaal reconstrueren van wat kennelijk de laatste dagen van de expeditie geweest waren. Tot zijn ontzetting werd daarbij melding gemaakt van kannibalisme. Toen hij dat in zijn verslag schreef was de Admiraliteit in alle staten. De nobele en edele Britten konden zich nooit tot iets dergelijks verlagen. Omdat de boodschap hen niet beviel werden John Rae en zijn inuit-informanten met de vinger gewezen.
In Londen weigerde Jane Franklin nog steeds te geloven dat haar man niet meer in leven zou zijn. Ze bleef hem brieven schrijven…Later stak ze al haar energie in zijn nagedachtenis. Er kwam een indrukwekkend standbeeld in Londen voor deze ‘Grootste Poolreiziger’.
Erebus. Het verhaal van een schip
– Michael Palin – Aantal pagina’s: 368 – Harde kaft – Lannoo Uitgeverij / Spectrum –
€ 24,99– ISBN 9789000359325
[whohit]Erebus[/whohit]