Een Israëlische vrouw en een Palestijnse man worden op slag verliefd op elkaar. Ze beleven een hartstochtelijke, overweldigende, warme liefdesrelatie zonder toekomstperspectief. De Israëlische schrijfster Dorit Rabinyan kwam omwille van deze betekenisvolle en prachtige roman ‘Grensleven’ in haar land in het verdomhoekje terecht.
‘De ongelijksoortige tragedie van deze twee mensen verplettert niet de nauwgezette, elegante liefdesgeschiedenis die met o zo’n fijne lijn is getekend’. Dit is wat die andere reus van een Joodse schrijver Amoz Oz over het boek liet optekenen. De zinsnede prijkt op de cover van het boek ‘Grensleven’ en vat het mooi en volledig samen.
Want er valt tegelijk niets meer en nog heel veel over de roman te zeggen. Hij opent een wereld die we al helemaal menen te kennen uit nieuwsberichten. Het boek laat evenwel de achterkant ervan zien, het leven van alledag van mensen uit naties die een land delen en elkaar het leven onmogelijk maken.
De ‘ongelijksoortige tragedie’ waarover Amoz Oz het heeft, houdt beide volkeren uit elkaar. Joden lijden aan een ‘achtervolginscomplex’ en zullen zich nooit veilig genoeg voelen. Palestijnen zijn van hun grond en uit hun huizen verdreven en naar afgebakende territoria verdreven.
Tegen die achtergrond blijkt liefde niet onmogelijk te zijn. Maar wel een compleet vertrouwen als grond voor een gezamenlijke toekomst.
De vingers van het gemis
De Israëlische vrouw Liat verblijft met een beurs in New York en doet er vertaalwerk. De Palestijn Hilmi is kunstenaar en probeert er, met succes, door te breken.
Puur toeval brengt hen op een zaterdagmiddag samen in een café. ‘Hoe zijn voltooide portret, gemaakt van lagen op lagen verf, terugbrengen tot de haastige bleke potloodschets die het oog maakte toen het voor het eerst op hem rustte? Hoe in een paar lijnen het volledige beeld vangen in zijn breedte en diepte? Zo’n blik, zo’n helderheid – zijn die mogelijk als de vingers van het gemis telkens naar de herinnering grijpen en die voortdurend beduimelen?’
Als iemand zo op een ontmoeting terug kijkt is de intensiteit ervan meteen duidelijk. Liat en Hilmi zijn dan ook onafscheidelijk in New York. Tenminste zolang de extreem gure winter duurt. Want in mei zal Liat naar Tel Aviv vertrekken om er haar leven weer op te nemen, haar familie terug te zien en haar studie verder te zetten. Hilmi heeft geen concrete plannen om naar zijn regio terug te keren.
Het is dus vooral Liat die de hele relatie als een parenthesis ziet. Als iets dat ze voor haar familie wil verborgen houden, als iets voorlopig dat hoe dan ook niet kan worden verder gezet. Ze verstopt zich zelfs voor de blikken van Amerikaanse Joden die haar zouden kunnen herkennen. Dat op zich is voldoende om spanningen tussen de twee geliefden op te roepen. Natuurlijk blijft de hele Joods-Palestijnse kwestie evenmin buiten aan de deur staan terwijl zij de liefde bedrijven. Liat heeft heimwee naar Israël, naar de blauwe strook van de zee die in Tel Aviv altijd wel ergens is te zien. Hilmi is door blokkades en checkpoints van de zee afgesloten en kan zelfs niet zwemmen.
Terwijl hij vanuit het appartement van zijn ouders in Ramallah op de Westelijke Jordaanover de laagvlakte rond Tel Aviv kan zien liggen en de torens kan onderscheiden. Zo dicht leven de twee volkeren op elkaar. Hij werd als kind door de Israëli’s gevangen gezet, zij diende in het Israëlisch leger. Zij vindt een twee volkeren staat bedreigend, hij ziet het als de enige oplossing omdat het territorium te klein is om op te splitsen. Liat wenst geen minderheid te worden in haar eigen land, wel moet Israël stoppen met zich als bezetter te gedragen.
Liat wenst een onafhankelijkheidsdag voor Palestina omdat ze dan zelf de Israëlische onafhankelijheidsdag vrijer kan vieren. De fundamenteel uiteenlopende zienswijzen beletten niet dat het koppel zich in New York heel intiem terug trekt. Dat ze zich verschansen voor de bijtende koude die ze als bewoners van de Levant amper verdragen en waar noch in het Hebreeuws, noch in het Arabisch woorden voor bestaan.
Vis verliefd op vogel
Rabinyan beschrijft de hele situatie zo gedetailleerd, kleurrijk en beeldend dat het lijkt alsof je samen met Liat en Hilmi door Midtown of Brooklyn wandelt. Op dezelfde manier leidt ze de lezer doorheen hun gevoelsleven. Geen kleine klus als je bedenkt dat het verhaal zo goed als autobiografisch moet zijn.
‘Grensleven’ is opgedragen aan haar vroegere geliefde Hassan Hourani (1974 – 2003), een beeldend kunstenaar die het maakte in New York. Hourani liet onder meer een tekst en tekeningen na voor een kinderboek onder de titel ‘Hassan Everywhere’. In ‘Hassan Everywhere’ zitten reminiscenties aan de verstikkende toestand in de Palestijnse gebieden en de vluchtelingenkampen. Even goed is er de boodschap van liefde en schoonheid. Een vis in de zee en een vogel in de lucht kunnen verliefd op elkaar worden, zelfs indien hun verschillende werelden slechts in een eenmalige kus samen komen.
Bodyguards
Met ‘Grensleven’ behaalde Rabinyan in 2015 de Bernstein prijs in Israël. Rabinyan vertelt hoe ze het boek vele keren herschreef om toch maar de juiste toon te treffen. Toen ze er na zes jaar mee klaar was, was het relatief liberale gedachtegoed van Israël ook verleden tijd. Toch kreeg het boek een positief onthaal.
Later, toen het boek werd aanbevolen als literatuur op school verzette het ministerie van onderwijs zich hier tegen, er volgde een ban uit het curriculum. Er werd gesteld dat het de assimilatie van Joden en Palestijnen wil promoten en de roman de spanningen zou doen oplopen. Na de heisa er rond schoten de verkoopcijfers van het boek de hoogte in, lezers lieten Rabinyan weten dat ze het zelfs in de schuilkelders lazen terwijl de luchtraids boven hun hoofden gierden.
Schrijvers als Amos Oz, David Grossman en Meir Shalev omringden me als bodyguards en verdedigden de vrijheid van spreken in Israël, vertelt Rabinyan. Literatuur moet zijn eigen weg gaan, los van de politieke agenda, beweert de schrijfster. In mijn boek vestig ik de aandacht op wat Joden en Palestijnen delen, wat ze gemeenschappelijk hebben, alleen al door het feit dat ze in hetzelfde land wonen. Zo hebben de geliefden bijvoorbeeld allebei ‘het woestijnachtige gebod’ geleerd om bijzonder zuinig met water te zijn.
‘Ik dacht dat kennelijk werd gedoeld op die gelijkenis tussen ons, die lotsverbondenheid, als werd gezegd dat de mens een afdruk was van het landschap van zijn geboorteland’, overweegt Liat. Ook hun afschuw voor de kou delen Liat en Hilmi. ‘Voor ons is het een traumatische kou, een vreemde kou – onze lichamen worden keer op keer verbijsterd, kunnen het niet geloven, weigeren eraan te wennen.’
De schrijfster heeft haar verhaal een bredere relevantie willen geven. Politiek is een issue voor zover het voor de twee verliefde individuen van belang is en ze gaat ervan uit dat anderen hun lot delen. Daarom zocht ze een stijl die in overeenstemming is met haar hart, literair esthetisch maar niet gekunsteld. Als het boek uit is, deelt de lezer het heimwee naar de hoofdpersonages en de tijd die ze samen doorbrachten.
‘Grensleven’ – Dorit Rabinyan – 381 pagina’s
Uitgever: Atlas Contact – ISBN-nummer: 9789025448332
[whohit]Grensleven[/whohit]