vrijdag 18 februari 2011 – (Marleen De Geest) – Lef kan de Nederlandse pianist en pedagoog Henk Smeijsters niet worden ontzegd. Zonder omwegen stellen dat we op een foute en hopeloze manier geluk najagen is gedurfd. Vooral omdat ons constant wordt voorgehouden hoe marginaal iemand wel is die beweert met minder toe te komen en zijn geluk put uit fluitende vogeltjes en genereus met zichzelf en anderen omgaan.
[ad#ad1]
De meeste boeken die over ‘levenskunst’ handelen, en dat zijn er steeds meer in antwoord op depressies en psychische problemen als euvel van onze tijd, laten de tijdsgeest zo goed als ongemoeid.
In zijn boek ‘Autonomie, hoe word ik een persoonlijkheid in een turbulente wereld?’ noemt de Nederlandse pedagoog, andragoog en pianist het probleem wel bij de naam. De dwingende en haastige consumptiemaatschappij, de politieke malaise, het zal Smeijsters vroeger ook niet zijn ontgaan en voor zichzelf was hij al lang bezig daarmee in de juiste verhouding te komen. De kredietcrisis evenwel bracht hem, zoals hij al in de inleiding tot het boek schrijft, de overtuiging dat ‘een andere mentaliteit nodig is die de desastreuze financieel-economische werkelijkheid verandert en aan de maatschappij humanistische zingeving en duurzaamheid kan geven.’
De wereld en het geluk van zijn bewoners is volgens Smeijsters immers op een andere manier maakbaar dan ons gewoonlijk wordt voorgehouden. Mensen kunnen geïnspireerd worden, de auteur schuwt zelfs het geladen woord ‘bezield’ niet, en hoeven niet met economische wetmatigheden te worden aangestuurd, ren mee en dan krijg je de materiële beloning.
Smeijsters bepleit het juist om afstand te nemen en u aan uzelf terug te schenken.
Veel is er immers op gericht om mensen van zichzelf te vervreemden, de valse belofte dat meer geld en meer koopkracht het geluk verhoogt, de alles overspoelende informatiestroom die gericht is op scoops en sensatie en minder op relevantie. Mensen missen daardoor de gelegenheid en de zin om zich op zichzelf terug te plooien en de gebeurtenissen een plaats te geven. Zoals Smeijsters stelt: de hersenen zijn perfect in staat om informatie almaar sneller te verwerken. Maar de menselijke, emotionele en psychische verwerking is natuurlijk een ander paar mouwen.
Dat geldt zelfs voor de omgang met dingen. Het is gewoon niet meer geoorloofd om duurzaam te handelen. Stel u koopt een droom van een winterjas en graag zou u daarmee pakweg tien jaar door het leven gaan. Schroom over wat bekenden zullen zeggen als u de derde winter in dezelfde jas verschijnt weerhoudt u om ze nog te dragen. Terwijl ze nog heel goed is en u ze zelf nog even mooi, zo niet mooier vindt. We hechten ons aan het proces van steeds meer maar niet aan de betekenis die de dingen voor ons kunnen hebben. Natuurlijk moet er worden gewerkt voor het brood op de plank. Maar werk mag ook als zelfexpressie worden gezien en hoeft niet altijd meer op te leveren.
Leven in eigen hand
Bij dat alles valt op welke plaats Smeijsters aan het zelf geeft. Want het eigen ik, de binnenkant, is de plaats waar alles overdacht en werkelijk beleefd wordt. De plek van waaruit men de werkelijkheid tegemoet gaat. En ook de ander natuurlijk. Er is ongetwijfeld heel wat om rationeel te benaderen maar evenveel vergt een andere vorm van ‘weten’. Een woordenloos weten, eerder voelen dan verstaan. Kunst is bv. een manier om daaraan uitdrukking te geven. Smeijsters haalt het voorbeeld aan van een jonge vrouw die te gast was in het Nederlands programma Zomergasten, die door de keuze van filmfragmenten precies aangaf wat voor haar in het leven belangrijk was, maar het antwoord op de vraag ‘waarover gaat het in uw leven’ stamelend verloren liet gaan.
Kunst en de natuur zijn tevens onuitputtelijk als inspiratiebron, meent Smeijsters. Je kunt eindeloos naar hetzelfde muziekstuk luisteren, hetzelfde schilderij bekijken, dezelfde boom bewonderen, zonder dat het u ooit verveelt. Deze dingen hebben in al hun vertrouwdheid steeds iets nieuws te bieden, iets dat u nog niet eerder had opgemerkt.
Kunnen we ons nu maar beter uit het publieke leven terugtrekken en ons aan gemijmer overgeven om zo de levenskunst te beoefenen? Niet echt, aldus Smeijsters, het gaat erom een autonomie te bereiken. Een zelfstandigheid, een onafhankelijkheid in de geest en het gemoed zodat alle voorschriften en predicaten, door onszelf op hun waarde kunnen worden beoordeeld en we onze eigen weg kunnen kiezen.
Niet voor niets is ‘Qua Vadis, een richting kiezen’ de titel van een van de 26 hoofdstukken, zoveel als er letters zijn in het alfabet. Yin en yang is een ander hoofdstuk, waarbij wordt aangegeven dat we tegengestelden in ons hun werk moeten laten doen, het actieve en het laten gebeuren, het sturende en het ontvankelijke, het mannelijke en het vrouwelijke, het pittige en het zacht vloeiende.
Waar het op aan komt is dat een mens zelf zijn leven in handen neemt, eigen keuzes maakt en verantwoordelijkheid draagt. Eerder dan zich gelaten en fatalistisch te laten drijven op ‘wat hem overkomt’. Een hele opgave en zeker geen gemakkelijke waarbij dit boek alleen maar een inspiratiebron wil zijn en geen techniekjes aanreikt. Zelf doen en vasthoudend oefenen is de weg, aldus Smeijsters. Zo wordt langzaam maar zeker autonomie bereikt, de innerlijke zekerheid en rust die ons in de overweldigende wereld overeind houdt.
En ook al kreeg het boek niet de meeslepende titel ‘Geluk in zeven stappen’ mee, dan nog blijft het in dat domein aanbevolen literatuur waarvan we de rijkdom en veelzijdigheid niet helemaal kunnen doorgeven.
Wel nog dit, Smeijsters droeg zijn boek onder meer op aan de Duits-Amerikaanse filosoof Erich Fromm. Waarom ontdekt u hier.
‘Autonomie, Hoe word ik een persoonlijkheid in een turbulente wereld?’ van Henk Smeijsters is een uitgave van Garant. ISBN 978-90-441-2704-1
[ad#ad3]