Als een mens ouder wordt schuift hij langzaam, maar zeker, naar de rand. Van het vermeende ‘er toe doen’ naar het, misschien nog sterker vermeende, ‘er niet meer toe doen’. Het is de tijd die dat met ons doet. Het overkomt zelfs schrijvers, het gevoel bekruipt misschien zelfs de Italiaanse auteur, germanist en filosoof Claudio Magris (°1939). Hij schreef een boekje over het verschijnsel met, hoe kan het anders, de tijd in de hoofdrol. In ‘Gekromde tijd in Krems’ zijn vijf verhalen opgenomen.
Vijf verhalen over vijf oudere mannen. Vijf oudere mannen die veel over hun leven zouden kunnen vertellen maar er meestal het zwijgen toe doen. Daarom laat Magris ons toe in hun hoofd want denken doen ze des te meer.
Over wat ze kenden, wat ze meemaakten, wat ze verloren. Wat ze over hielden houden ze vast. Al kunnen ze er niet zo gek veel meer mee doen, daar aan die rand.
Weemoed
Het is allemaal aan de tijd te wijten. Magris laat hen er volop over filosoferen. Als je dan toch nog zoveel weet en meedraagt uit een lang voorbije tijd, is die dan misschien belangrijker dan het heden? En zijn heden en verleden misschien inwisselbaar, komt nu voor vroeger?
Het antwoord verschilt van personage tot personage. Want bij sommige personages heeft het verlangen stand gehouden. Een verlangen dat toch nog naar het heden reikt. Dat is zeker zo in ‘Gekromde tijd in Krems’, het enige verhaal dat Magris in de ik-vorm schreef.
Andere personages zetten alles af tegen hun herinneringen. Herinneringen die hen boven het heden en zijn figuranten doen uitstijgen. ‘(…) hij was niet zo gul om hem die ongrijpbare weemoed te schenken.’ laat Magris de bejaarde conservatoriumleraar stilletjes denken in het verhaal ‘Maestro’. Het geschenk van de weemoed zou het vioolspel van zijn vroegere leerling misschien wel ten goede komen maar de oude maestro houdt het gevoel voor zichzelf.
Soms worden de oude mannen nog eens opgevist, ‘uit het aquarium van het verleden’ zoals de professor literatuur in het verhaal ‘Exterieur Dag – Rosandravallei’ het stelt. Om een mening of zelfs een hele lezing te geven, om te vertellen hoe het vroeger was. Alsof diegene die het vraagt het zich ook maar een beetje zou kunnen voorstellen.
Geestelijke verwantschap
Magris bespeelt met zijn figuren in ‘Gekromde tijd in Krems’ de terreinen die hij zo goed kent, het Midden-Europa van het Habsburgse Rijk en Triëst. De stad waar de auteur zelf werd geboren en nog steeds woont en waar de Midden-Europese geschiedenis tot een synthese komt.
Midden-Europa waar hij lang geleden zelf de tocht maakte langs de Donau. Magris reisde vanaf de bron in, laten we zeggen Breg in Zuid-Duitsland want er is enige discussie over het echte begin van de ‘blauwe’ stroom, tot aan de monding via een delta in Roemenië in de Zwarte Zee. Met de tijd vloeit er niet enkel veel water naar de zee maar ook geschiedenis. De geschiedenis die zich aan de oevers van de lange stroom afspeelde, beschreef Magris in het boek ‘Donau. Biografie van een rivier’. ‘Donau’, waarvan de Nederlandse vertaling voor het eerst in 1988 verscheen, werd opnieuw uitgegeven.
Bij het terugbladeren in ‘Donau’ zie je de geestelijke verwantschap tussen de oude violist in het verhaal ‘Maestro’ en de violist Amedeo die de reiziger Magris langs de Donau even vergezelt. ‘Zijn viool drukt uit dat iets is verloren gegaan en dat iets verloren zal gaan. Maar het hevige verlangen naar de verdwijnende poëzie van het hart getuigt net als de bokkensprongen van de Joodse rondtrekkende muzikant van een nostalgie waarmee je de vluchtige liefde bij de staart grijpt.‘ En dan begrijp je dat Magris, leeftijd en al, Magris blijft en je dringend ‘Donau’ moet herlezen. Omwille van de ongelooflijke eruditie en de beeldende taal waarmee hij de geschiedenis en de psychologie van de regio en zijn bewoners beschrijft.
‘Gekromde tijd in Krems’ werd uitgegeven bij de Bezige Bij, vertaling Linda Pennings, 95 blz. Het boek kost 22,99 euro. ISBN 9789403110912
‘Donau. Biografie van een rivier’ werd opnieuw uitgegeven bij de Bezige Bij, vertaling Anton Haakman, 448 blz. Het boek kost 29,99 euro. ISBN 9789403196206
Lees ook: Hoe ouder je wordt, hoe meer je op jezelf begint te lijken