In ‘Sapiens, een kleine geschiedenis van de mensheid’ stelt Yuval Noah Harari onbarmhartig vast dat de Homo sapiens de grootste ecologische ramp vormt die de aardbol had kunnen overkomen.
Door de cognitieve revolutie, een fase waarin het brein een reuze sprong maakte, ging Sapiens razendsnel evolueren. Zo snel dat geen enkele andere mensensoort of dier het tempo kon volgen. Het resultaat was, al millennia geleden toen Sapiens zich over de aarde begon te verspreiden, een kaalslag vanjewelste in zowel fauna als flora.
Het werd er niet beter op toen de Homo sapiens een middel bedacht om over grote afstanden in ruimte en tijd mensen met elkaar te laten samenwerken, zelfs al waren ze volstrekte vreemden voor elkaar. Daartoe ontwierp Sapiens de imaginaire ordes, denkbeelden die vreemden verbindt. De uitvinding van het schrift vergemakkelijkte de communicatie hierover. Kenmerkend voor de gemeenschappelijke voorstellingen, gedachten, waarden, mythen en dromen is dat ze volkomen fictief zijn, dus helemaal niet echt bestaan.
Harari geeft talloze voorbeelden, een ervan is geld. Geld is het bindmiddel bij uitstek, iedereen over de hele wereld deelt het geloof in en wil een betaalmiddel hebben waarmee hij/zij andere goederen kan kopen. Terwijl het op zich, al van bij het begin toen het werd uitgevonden, geen intrinsieke waarde heeft. Momenteel zijn het papieren briefjes met, bij ons, de handtekening van Lagarde erop. De voorzitter van de Europese Centrale Bank garandeert de waarde van het papier.
Andere voorbeelden van imaginaire ordes zijn bestuursvormen, ideologieën, religies, de werking van de vrije markt…
Terug naar Socrates, deze menselijke constructies bevragen, werd hem fataal.
Ook de zestiende eeuwse denker Montaigne plaatste een en ander in perspectief en wees op de relativiteit van denkbeelden, bijvoorbeeld door te stellen dat hij katholiek was zoals hij Aquitaniër was. Puur toeval dus, hij had net zo goed elders dan in Bordeaux geboren kunnen zijn.
Harari zet zich als historicus helemaal op dezelfde lijn. Hoe meer je van het verleden af weet, hoe sterker je beseft dat altijd vele mogelijkheden open liggen. Achteraf lijkt het evident dat een bepaalde ontwikkeling plaats had. Op het moment zelf wordt de geschiedenis door kleine beslissingen en toevalligheden in elkaar geknutseld.
Zo wordt zelfs de relativiteit relatief, ze leidt tot de gifbeker of wordt een hype.